طنین باران، وقتی اینستاگرام را باز می‌کنی، پیش از آن‌که وارد خانه‌ای شوی، وارد یک نمایشگاه می‌شوی؛ سفره‌های رنگارنگ با چیدمان‌های دقیق، لباس‌های یلدایی هماهنگ، هندوانه‌های کنده‌کاری‌شده و انارهایی که بیشتر برای دیده شدن آماده شده‌اند تا خورده شدن. عکس ها یکی‌یکی منتشر می‌شوند، بی‌آن‌که صدای خنده‌ای از جمع خانواده به گوش برسد. انگار یلدا، قبل از آن‌که در خانه‌ها آغاز شود، در صفحه گوشی‌ها شروع شده است.

از دورهمی تا پروژه دیده‌شدن

شب یلدا که روزگاری بهانه‌ای برای دورهم‌نشینی‌های ساده، گفت‌وگوهای طولانی و شنیدن قصه‌های قدیمی بود، حالا در بسیاری از خانه‌ها به یک «پروژه تصویری» تبدیل شده است؛ پروژه‌ای با هدف دیده شدن. سفره‌ها نه برای جمع شدن آدم‌ها، بلکه برای جمع کردن لایک‌ها چیده می‌شوند و شمع‌ها بیش از آن‌که گرما بدهند، نور لازم برای یک عکس خاص را تأمین می‌کنند.

رقابتی بی‌صدا، فاصله‌ای پررنگ

رقابتی نانوشته در جریان است؛ چه کسی سفره شیک‌تری دارد، چه کسی لباس متفاوت‌تری پوشیده و یلدای چه کسی «اینستاگرامی‌تر» است. در این رقابت آرام اما مداوم، اصل آیین آرام‌آرام به حاشیه می‌رود. گفت‌وگوها کوتاه می‌شوند، گوشی‌ها به دست‌ها نزدیک‌تر و دل‌ها از هم دورتر. یلدایی که قرار بود فاصله‌ها را کم کند، گاهی خودش به عامل فاصله تبدیل می‌شود.

وقتی معنا جابه‌جا می‌شود

این تغییر فقط یک مد زودگذر یا سلیقه شخصی نیست؛ نشانه‌ای از جابه‌جایی معناست. وقتی رسم و رسوم ها از یک تجربه واقعی و خانوادگی به یک نمایش عمومی تبدیل می‌شوند، بخشی از کارکرد اجتماعی خود را از دست می‌دهند. یلدا قرار بود شب کنار هم بودن باشد، نه شب مقایسه شدن؛ شب شنیدن، نه دیده شدن.

یلدایی که هنوز زنده است

با این همه، یلدا در همه خانه‌ها تغییر چهره نداده است. هنوز هم خانه‌هایی هستند که در آن‌ها گوشی‌ها کنار گذاشته می‌شود، فال حافظ خوانده می‌شود، خاطره‌ها زنده می‌شوند و لحظه‌ها به‌جای ثبت شدن، زندگی می‌شوند. همین خانه‌ها یادآور این واقعیت ساده‌اند که ارزش یلدا نه در قاب تصویر، بلکه در عمق رابطه‌هاست.

پرسشی که آینده آیین‌ها را می‌سازد

یلدا می‌تواند هم‌زمان در دنیای واقعی و مجازی حضور داشته باشد، اما پرسش اصلی پابرجاست: آیا ما از شبکه‌های اجتماعی برای روایت یلدا استفاده می‌کنیم، یا یلدا را به ابزاری برای دیده شدن در شبکه‌های اجتماعی تبدیل کرده‌ایم؟ پاسخ به این پرسش، سرنوشت آیین‌هایی را رقم می‌زند که اگرچه ریشه در تاریخ دارند، اما آینده‌شان به انتخاب امروز ما گره خورده است.

شب یلدا، اگرچه بلندترین شب سال است، اما می‌تواند کوتاه‌ترین فاصله میان دل‌ها باشد؛ به شرط آن‌که نامش را خرج لایک و معنایش را قربانی نمایش نکنیم.